UNA ÉTICA DE LA CREENCIAEN PEDRO OLIVI
Palabras clave:
Escolástica, ética, afectos, testimonio, cienciaResumen
Desde la publicación de Ethics of Belief de William Clifford en 1877, se desarrolló una tradición de discusión en torno a la pregunta por la posibilidad de pensar en criterios normativos para justificar moralmente nuestro asentimiento. Este estudio entrega evidencia para apoyar la hipótesis de que el texto Quaestiones de virtutibus, q. 8 y 9, de Pedro Olivi (s. XIII) estaría desarrollando una particular ética de la creencia. El propósito del franciscano sería explicitar los presupuestos que deben guiar la típica discusión escolástica a propósito de la relación entre la fe revelada y la razón. Su doctrina poseería el gran interés de que, tomado como punto de partida una revelación que nunca se pone en tela de juicio, intenta elaborar criterios normativos que cumplan con los rigurosos estándares que impone el correcto uso de la razón sin que ello invalide la justificación moral que posee la creencia en dicha revelación.Referencias
Fuentes primarias
Buenaventura (1934), Collationes in Hexaëmeron et Bonaventuriana selecta quaedam, F. Délorme (ed.), Florencia, Ad Claras Aquas.
De Aquino, Tomás (1994), Summa theologiae. I, Madrid, Bac.
Olivi, Pedro (1922), Quaestiones in secundum librum sententiarum. Vols. I y III, B. Jansen (ed.), Florencia, Ad Claras Aquas.
Olivi, Pedro (1941), De perlegendis Philosophorum libris, en F. Délorme (ed.), “Antonianum” 16, pp. 37-44.
Olivi, Pedro, (1963-1964), Quaestiones de perfectione evangelica. Q. 1-4, en A. Emmen, F. Simoncioli (eds), “Studi Francescani”, 60, pp. 402-445; 61, pp. 141-167.
Olivi, Olivi (1972), Expositio super Regulam Fratrum Minorum, D. Flood (ed.), Stuttgart, Steiner.
Olivi, Pedro (1981), Quaestiones de incarnatione et redemptione, quaestiones de virtutibus, A. Emmen, E. Stadter (eds.), Grottaferrata, Collegio s. Bonaventura.
Olivi, Olivi (1997), Principia quinque in sacram scripturam. Postilla in Isaiam et in I ad Corinthios, D. Flood y G. Gál (eds.), New York, Franciscan Institute Publications.
Olivi, Pedro (2010), Lecturae super Pauli epistolas, A. Boureau (ed.), Turnhout, Brepols.
Olivi, Pedro (2015), Postilla super Iob, A. Boureau (ed.), Turnhout, Brepols.
Olivi, Pedro (2020), Quaestio de divino velle et scire (Summa I, 6), en S. Piron (ed.), “Oliviana” 6, pp. 1-25.
Fuentes secundarias
Aubert, Roger (1943), Le caractère raisonnable de l’acte de foi d’après les théologiens de la fin du XIIIe siécle, “Revue d’histoire éclésiastique” 39, pp. 22-99.
Aubert, Roger (1946), Le problème de la foi dans l’oeuvre de Pierre Olivi, en Miscellanea historica in honorem Alberti de Meyer, Louvain-Bruxelles, Bibliothèque de l’Université-Le Pennon, pp. 626-637.
Aubert, Roger (1948), Le rôle de la volonté dans l’acte de foi d’après les théologiens de la fin du XIIIe siécle, en Miscellanea moralia in honorem Arthur Jansen, Leuven, E. Nauwelaerts.
Acosta López, Miguel (2000), Dimensiones del conocimiento afectivo. Una aproximación desde Tomás de Aquino, Pamplona, Cuadernos de Anuario Filosófico.
Adriaenssen, Han Thomas (2011), Peter John Olivi on Perceptual Representation, “Vivarium” 49/4, pp. 324-352.
Bianchi, Luca (1999), Censure et liberté intellectuelle à l’Université de Paris (XIIIe-XIVe), Paris, Les Belles Lettres.
Bobillier, Stève (2020), L’éthique de la personne. Liberté, autonomie et conscience dans la pensé de Pierre de Jean Olivi, Paris, Vrin.
Boureau, Alain (2007), L’empire du livre. Pour une histoire du savoir scolastique (1200-1380). La raison scolastique II, Paris, Les Belles Lettres.
Boureau, Alain (2008), Théologie, science et censure au XIIIe siècle. Le cas de Jean Peckham, Paris, Les Belles Lettres
Boureau, Alain (2011), Introduction, en Pedro Olivi, Traité des démons. Summa II. Questions 40-48. Introduction et traduction par Alain Boureau, Paris, Les Belles Lettres, pp. IX-XXI.
Bouveresse, Jacques (2007), Peut-on ne pas croire? Sur la verité, la croyance et la foi, Marsella, Agone.
Brown, Stephen (1998), The Intellectual context of later medieval philosophy: universities, Aristotle, arts, theology, en J. Marenbon (ed.), Routledge History of Philosophy. Volume III. Medieval Philosophy, London / New York, Routledge, pp. 188-203.
Buzeta, Sebastián (2013), Sobre el conocimiento por connaturalidad, Pamplona, Cuadernos de Anuario Filosófico.
Buzeta, Sebastián (2015), Precisiones en torno al concepto de hábito según su relación con la noción de connaturalidad en Tomás de Aquino, “Revista Chilena de Estudios Medievales” 8, pp. 71-84.
Burr, David (1971), Petrus Ioannis Olivi and the Philosophers, “Franciscan Studies” 31, pp. 41-71.
Byrne, Edmund F. (1968), Probability and Opinion. A Study in the medieval presuppositions of post-medieval theories of probability, Martinus Nijhoff, The Hague.
Caldera, Rafael Tomás (1980), Le jugement par inclination chez Saint Thomas d’Aquin, Paris, Vrin.
Chenu, Marie-Dominique (1932), La psychologie de la foi dans la théologie du XIIe s., en Études d’histoire littéraire et doctrinale du XIIIe, Paris, Vrin.
Chenu, Marie-Dominique (1957), La théologie comme science au XIII siécle, Paris, Vrin.
Chignell, Andrew (2018), The Ethics of Belief, en Edward N. Zalta (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy.
Clifford, William, (1877), Ethics of Belief, en T. Madigan, (ed.), The ethics of belief and other essays. Amherst, MA, Prometheus, pp. 70-96.
Corbini, Amos (2006), La teoria della scienza nel XIII secolo. I commenti agli Analitici Secondi, Firenze, Sismel.
Cross, Richard (2018), Testimony and Reasonable Belief in Medieval Religious Epistemology, en J. Hawthorne y M. Benton (eds.), Knowledge, Belief, and God: New Insights, Oxford, Oxford University Press, pp. 29-53.
De Libera, Alain (1991), Penser au Moyen-Âge, Paris, Seuil.
De Libera, Alain (2003), Raison et foi. Archéologie d’une crise d’Albert le Grand à Jean-Paul II, Paris: Seuil.
De Libera, Alain (2005), Métaphysique et noétique. Albert le Grand, Paris, Vrin.
Dutilh Novaes, Catarina y Read, Stephen (eds.) (2016), The Cambridge Companion to Medieval Logic, Cambridge, Cambridge University Press.
Ebbesen, Sten (1998), The Paris arts faculty: Siger of Brabant, Boethius of Dacia, Radulphys Brito, en J. Marenbon (ed.), Routledge History of Philosophy. Volume III. Medieval Philosophy, London / New York, Routledge, pp. 269-290.
Engel, Pascal (2020), Manuel rationaliste de survie, Marsella, Agone.
Evans, Gillian R. (2004), The Discussions of the Scientific Status of Theology in the Second Half of the Twelfth Century, en M. Lutz-Bachmann, A. Fidora y A. Niederberger (eds.), Metaphysics in the Twelfth Century on the Relationship among Philosophy, Science and Theology, Turnhout, Brepols, pp. 161-218.
Espinosa, Ruth M. (2021), Injusticia epistémica: consideraciones en torno a la politización de la epistemología del testimonio, en J. A. Valdivia y R. M. Espinosa (eds.), Ética, creencia y conciencia, Gijón, Trea, pp. 31-48.
Faucher, Nicolas (2018), What Does a Habitus of the Soul Do? The Case of the Habitus of Faith in Bonaventure, Peter John Olivi and John Duns Scotus, en N. Faucher. M. Roques (eds.), The Ontology, Psychology and Axiology of Habits (Habitus) in Medieval Philosophy, Dordrecht, Springer, pp. 107-126.
Faucher, Nicolas (2021), Principes d’organisation et enjeux historiques et philosophiques des Questions sur la foi de Pierre de Jean Olivi, en Pierre de Jean Olivi, Questions sur la foi. Texte latin traduit, introduit et annoté par N. Faucher, Paris, Vrin, pp. 7-39.
Gilson, Étienne (1950), The Unity of Philosophical Experience, New York, Charles Scribner’s Sons.
Gilson, Étienne (1953), Dante et la phiosophie, Paris, Vrin.
Gilson, Étienne (1969), L’esprit de la philosophie médiévale, Paris, Vrin.
Grant, Edward (1982), The effect of condemnation of 1277, en N. Kretzmann, A. Kenny, J. Pinborg y E. Stump, The Cambridge History of Later Medieval Philosophy. From Discovery of Aristotle to the Disintegration of Scholasticism, 1100-1600, Cambridge, Cambridge University Press, pp. 537-539.
Grellard, Christophe (2005), Croire et savoir. Les principes de la connaissance selon Nicolas d’Autrécourt, Paris, Vrin.
Grellard, Christophe (2014A), De la certitude voluntaire. Débats nominalistes sur la foi à la fin du Moyen Âge, Paris, Publications de la Sorbonne.
Grellard, Christophe (2014B), en M. Forlivesi, R. Quinto, S. Vecchio (eds.), ‘Fides virtus’. The Virtue of Faith from the Twelfth to the Early Sixteenth Century, Münster, Aschendorff, pp. 335-368.
Imbach, Ruedi (2016), Introduction. Une théorie médiévale de l’enseignement, en Thomas d’Aquin, Le maître. Texte traduit et annoté par B. Jollés, Paris, Vrin.
Imbach, Ruedi (2013), Non diligas meretricem et dimittas sponsam tuam. Aspects philosophiques des Conférences sur les six jours de la creation de Bonaventure, “Revue des sciences philosophiques et théologiques” 97, pp. 367-396.
Imbach, Ruedi y König-Pralong, Catherine (2013), Le défi laïque, Paris, Vrin.
Iozzeli, Fortunato (2014), La fede nella Lectura super Lucam di Pietro di Giovanni Olivi, en M. Forlivesi, R. Quinto, S. Vecchio (eds.), ‘Fides virtus’. The Virtue of Faith from the Twelfth to the Early Sixteenth Century, Münster, Aschendorff, pp. 87-110.
Jenkins, John I. (1997), Knowledge and Faith in Thomas Aquinas, Cambridge, Cambridge University Press.
Kenny, Anthony (2005), Medieval Philosophy, Oxford, Clarendon Press.
König-Pralong, Catherine (2011A), Le bon usage des savoirs. Scolastique, philosophie et politique Culturelle, Paris, Vrin.
König-Pralong, Catherine (2011B), Situations et fonctions sociales du croire dans la scolastique médievale. Godefroid de Fontaine contre Henri de Gand, en P. Gisel y S. Margel (eds.), Le croire au coeur des sociétés et des cultures: Différences et déplacements, Turnhout, Brepols, pp. 81-103.
MacDonald, Scott (1994), Theory of Knowledge, en N. Kretzmann, E. Stump (eds.), The Cambridge Companion to Aquinas, Cambridge, Cambridge University Press, pp. 160-195.
Maierù, Alfonso (1988), Logic and Trinitarian Theology: De modo predicandi ac Sylogizandi in Divinis, en N. Kretzmann (ed.), Meaning and Inference in Medieval Philosophy. Studies in Memory of Jan Pinborg, Dordrecht, Kluwer Academic Publishers, pp. 247-295.
Marenbon, John (1991), Later Medieval Philosophy (1150-1350), New York / London, Routledge.
Marmursztejn, Elsa (2007), L’autorité des maîtres. Scolastique, normes et société au XIIIe siècle, Paris, Les Belles Lettres.
Marrone, Steven (1983), William of Auvergne and Robert Grosseteste. New Ideas of Truth int the Early Thirteenth Century, New Jersey, Princeton University Press.
Marrone, Steven (2003), Medieval Philosophy in Context, en A. S. McGrade (ed.), The Cambridge Companion to Medieval Philosophy, Cambridge, Cambridge University Press, pp. 10-50.
Matheson, Jonathan y Vitz, Rico (eds.) (2014), The Ethics of Belief. Individual and Social, Oxford, Oxford University Press.
Michon, Cyrille (2012), Aquinas ans the Will to Believe, en D. Lukasiexicz y R. Pouivet (eds.), The Right to Believe. Perspectives in Religious Epistemology, Frankfurt / Paris / Lancaster / New Brunswick, Ontos Verlag.
Nardi, Bruno (1960), Dal “Convivio” allá “Commedia” (Sei saggi danteschi), Roma, Nella sede dell’istituto.
Nickl, Peter (2010), Libertas proprie non est nisi in voluntate. Libertà e soggetività in Pietro di Giovanni Olivi, en C. König-Pralong, O. Ribordy y T. Suárez-Nani (eds.), Pierre de Jean Olivi. Philosophe et théologien, Berlin / New York, De Gruyter, pp. 355-368.
Lagerlund, Henrik (2010), A History of Skepticism in the Middle Ages, en H. Lagerlund (ed), Rethinking the History of Skepticism. The Missing Medieval Background, Leiden / Boston, Brill, pp. 1-28.
Oliva, Adriano (2006), Les débuts de l’enseignement de Thomas d’Aquin et sa conception de la Sacra doctrina. Avec l’édition du prologue de son commentaire des Sentences, Vrin, Paris.
Pasnau, Robert (1999), Olivi on Human Freedom, en A. Boureau y S. Piron (eds.), Pierre de Jean Olivi (1248-1298). Pensée scolastique, dissidence spirituelle et société, Paris, Vrin, pp. 15-26.
Parsons, Terence (2014), Articulating Medieval Logic, Oxford, Oxford University Press.
Piché, David (1999), La condemnation parisienne de 1277, Paris, Vrin.
Piché, David (2018), Raisons de croire et vouloir croire: le débat entre Durand de Saint-Porçain, Ghautier Chatton et Guillaume d’Ockham, en J. Pelletier, M. Roques (eds.), The Langage of Thought in Late Medieval Philosophy, Dordrecht, Springer, pp. 201-216.
Piché, David (2022), Épistémologie et psychologie de la foi dans la pensée scolastique, Paris, Vrin.
Piron, Sylvain (2010), Le métier de théologien selon Olivi. Philosophie, théologie, exégèse et pauvreté, en C. König-Pralong, O. Ribordy, T. Suárez-Nani (eds.), Pierre de Jean Olivi. Philosophe et théologien, Berlin / New York, De Gruyter, pp. 17-85.
Perler, Dominik (2003), Théories de l’intentionnalité au Moyen Âge, Paris, Vrin.
Perler, Dominik (2010), Skepticism, en R. Pasnau, C. Van Dyke (eds.), The Cambridge History of Medieval Philosophy, Cambridge, Cambridge University Press, pp. 384-396.
Perler, Dominik (2012), Skepticism and Metaphysics, en J. Marenbon (ed.), The Oxford Handbook of Medieval Philosophy, New York, Oxford University Press, pp. 547-565.
Pieper, Josef (1960), Scholasticism: Personalities and Problems of Medieval Philosophy, New York / Toronto, McGraw-Hill Book Company.
Putallaz, François-Xavier (1995), Insolente liberté. Controverses et condamnations au XIIIe siècle, Paris / Fribourg, Cerf / Éditions Universitaires de Fribourg.
Putallaz, François-Xavier y Imbach, Ruedi (1997), Profession: Philosophe. Siger de Brabant, Paris, Cerf.
Reyes Oribe, Beatriz (2012), Voluntas ut natura y virtud en Tomás de Aquino, “Espíritu” 143, pp. 95-108.
Rist, John (2001), Faith and Reason, en E. Stump y N. Kretzmann (eds.), The Cambridge Companion to Augustine, Cambridge, Cambridge University Press, pp. 26-39.
Schmidt, Sebastian y Ernst, Gerhard (eds.) (2020), The Ethics of Belief and Beyond. Understanding Mental Normativity, New York, Routledge.
Serrano del Pozo, Ignacio (2010), Afectos y juicio virtuoso en Tomás de Aquino: La objetividad de la moral, “Intus-legere” (actualmente “Síntesis. Revista de Filosofía”) 4, pp. 91-104.
Sosa, Ernst (2007), A Virtue Epistemology. Apt Belief and Reflective Knowledge, Volume I, Oxford, Clarendon Press.
Stadter, Ernesti (1960), Das Glaubensproblem in seiner Bedeutung für die Ethik bei Petrus Johannis Olivi, “Franziskanische Studien” 42, pp. 225-296.
Suárez-Nani, Tiziana (2010), La sagesse chrétienne comme instance critique en philosophie: una introduction à la lectura du ‘De perlegendis philosophorum libris’, en C. König-Pralong, O. Ribordy, T. Suárez-Nani (eds.), Pierre de Jean Olivi. Philosophe et théologien, Berlin / New York, De Gruyter, pp. 409-429.
Svensson, Manfred (2011), Fe y razón en el campo práctico-político. Un estudio desde la correspondencia de san Agustín con autoridades públicas, “Teología y Vida” 52, pp. 229-244.
Toivanen, Juhana (2013), Perceptions and the Internal Senses. Peter of John Olivi on the Cognitive Functions of the Sensitive Soul, Leiden / Boston, Brill.
Van Fleteren, Frederick (1973), Authority and Reason, Faith and Understanding in the Thought of St. Augustine, “Augustinian Studies” 4, pp. 33-71.
Valente, Luisa (2008), Logique et théologie. Les écoles parisiennes entre 1150 et 1220, Paris, Vrin.
Valdivia, José Antonio (2020), Sobre el realismo medieval. Un estudio a partir de Tomás de Aquino y Enrique de Gante, “Anuario Filosófico” 53/2, pp. 241-265.
Valdivia, José Antonio (2023), Pourquoi la demonstration fait-elle progresser la connaissance. Le cas de Thomas d’Aquin et de l’al-Ghazālī latín, “Laval théologique et philosophique” 79/1, pp. 87-112.
Wei, Ian P. (2012), Intellectual Culture in Medieval Paris. Theologians and the University, c. 1100-1330, Cambridge, Cambridge University Press.
Weijers, Olga (1996), Le maniement du savoir. Pratiques intellectuelles à l’époque des premières universités (XIIIe-XIVe siècles), Turnhout, Brepols.
Weijers, Olga (2002), La ‘disputatio’ dans les Facultés des arts au moyen âge, Turnhout, Brepols.
Wippel, John (1995), Mediaeval Reactions to the Encounter between Faith and Reason, Milwaukee, Marquette University Press.
Wolterstorff, Nicholas (1996), John Locke and the Ethics of Belief, Cambridge, Cambridge University Press.
Wood, Allen (2002), Unsettling obligations: essays on reason, reality and the ethics of belief, Stanford, CSLI.
Yrjönsuuri, Mikko (2002), Free Will and Self-Control in Peter Olivi, en H. Lagerlund y M. Yrjönsuuri (eds), Emotions and Choice from Boethius to Descartes, New York, Springer, pp. 99-128.
Descargas
Publicado
Número
Sección
Licencia
Derechos de autor 2024 Revista Kriterion

Esta obra está bajo una licencia internacional Creative Commons Atribución 4.0.






